هادی امیری
مشاور مدیریت و توسعه کسب و کار
صاحبان کسب و کار ، همواره با تفکر ، ابتکار و خلاقیت خود ، سرمایه هایی را ایجاد کرده اند که علاوه بر ارزش معنوی ، ارزش های مادی نیز داشته اند. هر آنچه از فکر انسان سرچشمه گرفته باشد در زمره مالکیت فکری و یا مالکیت معنوی(Intellectual Property) قرار می گیرد.
در حقوق ملی کشورها و هم در حقوق بین الملل، پیش بینی ها و اقداماتی جهت حمایت از مالکیت معنوی صورت گرفته و سازمانی به نام سازمان جهانی مالکیت فکری (World Intellectual Property Organization) موسوم به ( WIPP ) تاسیس گردید و در آن معاهده های گوناگونی همچون معاهده پاریس و توافقنامه مادرید برای حمایت از مالکیت صنعتی منعقد گشته است.
حمایت از مالکیت های معنوی در ایران نیز همواره وجود داشته و ” قانون ثبت علائم و اختراعات” مصوب ۱۳۱۰ به حق مخترع و مالکیت فکری در حوزه صنعت و تجارت می‌پردازد.
مالکیت معنوی سالها در صنعت خرما مغفول ماند و افراد و کسب و کارهای مختلفی از این حیث دچار زیان های زیادی شدند. عدم آگاهی نسبت به حقوقی که در زمینه مالکیت معنوی وجود دارد باعث سو استفاده از نام تجاری ، علامت تجاری ، طرح بسته بندی خرما و… شده است. فعالان حوزه خرما ، تجارب زیاد و غالبا تلخی در این زمینه به یاد دارند.
با توجه به تجربیات گذشته ، در سالهای اخیر اهمیت علایم تجاری ، طرح بسته بندی و اختراعات در حوزه خرما ، برای همگان روشن شده است. عمده مواردی که در زمینه مالکیت معنوی در صنعت خرما وجود دارد موارد زیر می باشد :
- ثبت نام و علایم تجاری : در طول سال های گذشته ، به مرور استفاده از بسته بندی های عمومی خرما کاهش پیدا کرده و استفاده از نام های تجاری مشخص رو به افزایش می باشد . نام و علایمی که مشخصا محصول شما را توصیف می کند بایستی در سازمان مالکیت معنوی ایران ثبت شوند تا حق استفاده انحصاری از این نام برای شما باشد. علامت تجاری که ثبت شود ، دیگران عینا یا مشابه آن را نمی توانند ثبت کنند.
داشتن نام تجاری مشخص روی بسته بندی خرما و ثبت آن مزایایی برای مصرف کنندگان دارد از جمله کمک به آنها برای تصمیم گیری و انتخاب کالا و همینطور مزایایی برای تولید کنندگان دارد از جمله امکان ایجاد تمایز میان محصولات خود و دیگر محصولات موجود در بازار و معرفی آسان محصولات به مصرف کنندگان
برند اختصاصی مسئولیت تولید کنندگان را بالا برده و بایستی به کیفیت محصولات دقت بیشتری داشته باشند. توزیع کارتن با برند اختصاصی و عدم کنترل روی بسته بندی خرما ، باعث بی اعتباری نام تجاری در بلند مدت می شود.
همچنان در میان فعالان خرما ، توزیع محصول در بازار با نام و علامت تجاری مشخص و بدون ثبت آن اتفاق می افتد که این موضوع باعث سو استفاده و ثبت علامت تجاری آنها توسط دیگران می شود.
این موضوع در بازارهای بین المللی نیز صدق می کند و در صورتی که برند شما در ایران ، در کشور دیگری توسط شرکت دیگری ثبت شود ، امکان صادرات به آن کشور ، با آن نام وجود ندارد.
توزیع محصول در شرایطی که حمایت قانونی از مالکیت صنعتی شما وجود ندارد ، ریسک بزرگی به همراه دارد.
- ثبت طرح کارتن و جعبه بسته بندی : تولید کنندگان ، طرح های مختلفی روی بسته بندی های خود استفاده می کنند و گاهی خود طرح بسته بندی که شامل مدل طراحی ، رنگ های استفاده شده ، خطوط و… می شود به قدری شناخته شده می شود که مشتری بدون توجه به نام تجاری و صرفا به دلیل شناختن رنگ و طرح بسته بندی ، خرید می کند.
طرح های صنعتی نیز قابلیت ثبت داشته و این موضوع کمتر مورد توجه فعالان خرما قرار گرفته است و باعث شده که کارتن ها و بسته بندی های مشابه در بازار خرما وجود داشته باشد .
- ثبت مدل بسته بندی جدید خرما : ایجاد بسته بندی های جدید در سال های اخیر مورد تاکید دلسوزان صنعت خرما بوده و خوشه های صنعتی و انجمن ملی خرما تلاش های زیادی در این زمینه کرده اند . تغییر بسته بندی های معمول ، خواسته مصرف کنندگان می باشد و هر سال ، تنوع بیشتری از بسته بندی ها در بازار مشاهده می شود. نکته ای که وجود دارد امکان ثبت مدل و نوع بسته بندی جدید برای طراح آن می باشد. در صورتی که بسته بندی جدید ، شرایط مربوط به طرح صنعتی را در قانون داشته باشد قابل ثبت می باشد.
ثبت فرآورده های جدید خرما : توجه به فرآورده های خرما و ایجاد ارزش افزوده بالاتر از محصول خرما ، موضوعی مورد تاکید در حوزه خرما می باشد. در صورتی که فرآورده جدیدی با مشخصات متمایز تولید شود امکان ثبت به عنوان اختراع را خواهد داشت. ثبت اختراع برای 20 سال حق انحصاری تولید را برای مخترع آن به همراه دارد.
قانون به مخترع مبتکر و به فرد خلاق امکان می دهد که به طور انحصاری از علامت یا اختراع خود استفاده کند و فرد متجاوز به حقوق خود را از طریق حقوقی یا جزایی تحت تعقیب قانونی قرار دهد. ( مواد 528 تا 530 ق.م اسلامی – تعزیرات )
امروزه بد اخلاقی ها و سو استفاده های زیادی در زمینه مالکیت های معنوی در جریان می باشد و لزوم افزایش دانش فعالان حوزه خرما در این زمینه ضروری به نظر می رسد.
